کدام داروی ضدسرفه را بخوریم؟
همه ما در طول زندگی دچار سرفه شده‌ایم، گاهی سرفههای آرام و گاهی سرفههای شدید و آزاردهنده. سرفه معمولا باعث آزار و اذیت، به‌خصوص موقع شب می گردد و مانع استراحت و خواب راحت میشود، اما این سرفههای آزاردهنده معمولا واکنشی دفاعی برای بیرون راندن مواد مزاحم چسبیده به دستگاه تنفس است.
سرفه واکنش ریه‌ها در برابر تحریک است و از سیستم تنفسی محافظت می‌کند. با سرفه کردن راههای هوایی از مواد و ذرات آلوده‌کننده تمیز میشود و نبودن واکنش سرفه، باعث میشود ترشحات راههای هوایی و موادی که از حلق به طرف ریه‌ها سرازیر می‌شوند، باعث عفونت ریه‌ها شوند، اما همین سرفه‌ها، یکی از شایع‌ترین علت‌های مراجعه افراد به پزشک و مصرف دارو است.
بیشتر داروهای ضدسرفه به نسخه پزشک نیازی ندارند و افراد می‌توانند با مراجعه به داروخانه آنها را تهیه و مصرف کنند، اما لازم است که در مورد انواع داروهای ضدسرفه اطلاعات کافی داشته باشید تا این داروها را درست و به موقع مصرف کنید.
چرا سرفه می‌کنیم؟
سرفه پاسخ بدن به تحریک راههای هوایی است. راههای هوایی ممکن است با عوامل مختلفی تحریک شوند، مثلا عفونت‌ها، گردوخاک، دود و ... .
در اینجا به علت‌های شایع سرفه اشاره می‌کنیم:
- عفونت راههای تنفسی فوقانی (مانند سرماخوردگی)
- حساسیت به مواد شیمیایی، گرده گیاهان و دود
- آسم
- سینوزیت
- بیماری انسدادی مزمن ریه (آمفیزم)
- سیگارکشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران
- برگشت اسید معده (اسید معده به حلق و حنجره راه می‌یابد و باعث تحریک و سرفه میشود)
- بیماری‌ها و سرطا‌ن ریه
- عفونت ریه مانند برونشیت
- مصرف بعضی داروها
برخی افراد به محض شروع سرفه، انواع و اقسام داروهای ضدسرفه را خریداری و مصرف می‌کنند، اما هر سرفه‌ای به درمان دارویی نیاز ندارد و حالت سرفه مهم است، مثلا اگر سرفه به‌دلیل برگشت اسیدمعده یا آثار محیطی باشد، مصرف شربت‌های ضدسرفه اثری ندارد. در موارد ریفلاکس، لازم است از داروهای ضداسید(مانند رانیتیدین) استفاده شود یا در سرفههای ناشی از عوامل حساسیت‌زا، داروهای ضدحساسیت توصیه میشود.
یکی از شایع‌ترین علت‌های سرفه، سرماخوردگی است. سرفههای ناشی از سرماخوردگی در بسیاری از موارد به درمان نیاز ندارند و خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما گاهی که آزاردهنده می‌شوند و خواب و استراحت فرد را مختل می‌کنند، می‌توان از داروهای ضدسرفه موجود در بازار استفاده کرد، اما در اینجا باز هم لازم است نوع سرفه‌ها مشخص باشد.
سرفه‌ها را به دو نوع «خشک» و «خلط دار» تقسیم می‌کنند که هر کدام از آنها درمان و داروی مخصوص خود را دارد.
داروهای ضدسرفه شش نوعند
انواع مختلفی از داروهای ضدسرفه وجود دارند، اما می‌توان آنها را به 6 گروه عمده تقسیم کرد:
1- داروهای خلط‌آور (اکسپکتورانت): اکسپکتورانت‌ها شاید شناخته‌شده‌ترین داروهای ضدسرفه در بازار هستند که به آنها «شربت سینه» هم گفته میشود. این داروها با رقیق‌کردن خلط، باعث دفع راحت‌تر آن می‌شوند. زمانی که سرفه‌ها خلطدار باشند، مصرف این‌گونه داروها توصیه میشود.
تهیه شربت‌های اکسپکتورانت ساده، نیازی به نسخه ندارد و می‌توان آنها را به راحتی از داروخانه‌ها تهیه کرد، اما تهیه بعضی از انواع آن که حاوی کدیین هستند، به نسخه پزشک نیاز دارد.
یکی از معمولی‌ترین داروهای خلط‌آور «گایافنزین» است. البته شربت‌های اکسپکتورانت موجود در بازار، علاوه بر گایافنزین، حاوی یک ماده آنتی‌هیستامین (ضدحساسیت) و ضداحتقان هم هستند که باعث کم شدن ترشحات میشود.
بعضی شربت‌های گیاهی نیز وجود دارند که عملکرد مشابهی دارند و باعث آبکی‌شدن خلط می‌شوند. از آن جمله می‌توان به شربت «ترسیان»، «تیمیان»، «تیمکس» و «برونکوتیدی» اشاره کرد. بیشتر این شربت‌ها از عصاره گیاه آویشن تهیه شده‌اند که آثار خلط‌آور و ضدسرفه خوبی دارد.
داروی گیاهی دیگری به نام «پروسپان» نیز آثار مشابهی دارد. این دارو از عصاره برگ گیاه پیچک تهیه میشود و ضدسرفه خوبی است.
2- داروهای سرکوب‌کننده مرکزی سرفه: معروف‌ترین این داروها «دکسترومتورفان» است. این دارو با اثر روی مرکز سرفه در بصل‌النخاع، باعث کم‌شدن سرفه بیمار میشود. دکسترومتورفان به اشکال شربت، قرص و قطره در داروخانه‌ها موجود است.
نوع دیگری از این دارو «دکسترومتورفان‌پی» نام دارد که علاوه بر دکسترومتورفان، حاوی پسودوافدرین (یک ماده ضداحتقان) هم است.
این داروها برای درمان سرفههای خشک و بدون خلط مناسب هستند و استفاده از آنها در سرفههای خلطدار، نه‌تنها اثری ندارد، بلکه می‌تواند باعث باقی ماندن ترشحات در ریه شود و بیماری را طولانی‌تر کند.
3- داروهای آنتی‌هیستامین (مانند دیفن‌هیدرامین، پرومتازین، کلرفنیرآمین): این داروها با کاهش آزادشدن هیستامین در بدن، باعث کم‌شدن ترشحات ریه و خلط می‌شوند. بیشتر داروهای سرماخوردگی حاوی آنتی‌هیستامین هستند.
4- دکونژستان‌ها (ضداحتقان‌ها) مانند فنیل‌افرین و پسودوافدرین: این داروها باعث تنگ‌شدن عروق‌خونی در ریه‌ها و بینی می‌شوند و احتقان را کاهش می‌دهند. بیشتر داروهای سرماخوردگی هم حاوی ضداحتقان هستند.
5- داروهای تسکین‌دهنده: در بسیاری موارد، می‌توان با استفاده از شیر ولرم، عسل، آبلیمو و بخور آب (یا اکالیپتوس) و دم‌کرده آویشن سرفه را کاهش داد. این روش‌ها به‌خصوص در سرفه خشک اثربخشی خوبی دارند.
نوشیدن آب ولرم فراوان هم در مورد سرفههای خلطدار یکی از راههای رقیق‌کردن خلط و دفع راحت‌تر آن است که حتی در مواردی بیش از مصرف داروهای خلط‌آور توصیه میشود. این راههای تسکینی به‌خصوص در مورد کودکان بسیار باارزش هستند.
پزشکان متخصص اطفال توصیه می‌کنند کودکان زیر شش سال از داروهای ضدسرفه استفاده نکنند، چون زیان این داروها برای آنها بیش از منافعشان است.
6- بی‌حس‌کننده‌ها و داروهای موضعی: برخی قرص‌های مکیدنی حاوی منتول، آثار ضدسرفه خوبی دارند. این قرص‌های مکیدنی را که گاهی آبنبات سرد (cold candy) می‌نامند، باعث ضدعفونی‌شدن و تسکین گلو، حلق و حنجره می‌شوند.
به‌علاوه، غرغره‌کردن بعضی شربت‌ها (مانند دیفن‌هیدرامین) به‌علت خاصیت بی‌حس‌کنندگی آنها باعث بهبود سرفه میشود. غرغره آب‌نمک ولرم نیز روش خوبی برای کاهش سرفه است.
بعضی داروها (مانند فنتول یا کامفر) نیز روی گلو یا سینه افراد بیمار زده شده و باعث تسکین سرفه می‌شوند.
عوارض جانبی و گروه‌های پرخطر
همه داروها (چه داروهای با نسخه چه بدوننسخه) عوارض جانبی دارند. در مورد داروهای ضدسرفه هم همین‌طور است.
یکی از گروه‌های حساس به این داروها، کودکان هستند. مصرف داروهای ضدسرفه، در کودکان زیر 6 سال نباید سرخود باشد و فقط تحت‌نظر پزشک امکان‌پذیر است.
سالمندان نیز جزو گروه‌های پرخطر هستند. این افراد چون معمولا داروهای دیگری را همزمان مصرف می‌کنند، امکان دارد دچار تداخل دارویی شوند.
به یاد داشته باشیم «بدوننسخه بودن دارو دلیل بر بی‌خطر بودن آن نیست!»
افراد دیابتی نیز باید این داروها را با احتیاط مصرف کنند، چون بیشتر آنها حاوی شیرین‌کننده قندی هستند.
اگر فردی هر داروی دیگری را مصرف می‌کند، باید در مصرف داروهای ضدسرفه نیز محتاط باشد. مثلا بعضی داروهای ضدسرفه، حاوی استامینوفن هستند و اگر فردی قرص استامینوفن می‌خورد، باید احتیاط کند، چون شاید مقدار این دارو در بدنش زیاد شود که خطرناک است.
بعضی داروهای ضدسرفه (مانند دکسترومتورفان) با داروهای ضدافسردگی تداخل دارند و بعضی نیز باعث افزایش فشارخون می‌شوند که ممکن است خطرناک باشد.
دکسترومتورفان جزو داروهایی است که مصرف زیادتر از حد آن آثار توهم‌زایی دارد. سایر عوارض آن شامل تهوع، خواب‌آلودگی و استفراغ است.
بعضی از داروهای ضدسرفه، باعث گیجی و رخوت می‌شوند، بنابراین نباید بعد از مصرف آنها رانندگی کرد یا با ماشین‌های سنگین کار انجام داد.
به‌طور کلی فرد باید بعد از خرید دارو، دستورالعمل، توضیحات و هشدارهای روی جعبه را به دقت مطالعه کند یا از دکتر داروساز مسوول داروخانه، در مورد عوارض جانبی آن سوال کند.
طول درمان با داروهای ضدسرفه معمولا حدود یک هفته است، اما بعد از رفع سرماخوردگی معمولا سرفه تا چند روز باقی می‌ماند.
با این حال اگر بعد از چند روز مصرف دارو، سرفه بهتر نشد یا شدیدتر شد، یا اگر سرفه همراه با خلط خونی یا درد قفسه‌سینه بود، باید به پزشک مراجعه کرد و از خوددرمانی پرهیز کرد.
بخش سلامت تبیان
منبع: هفته نامه سلامت - دکتر آیدا روشن‌ضمیر
مطالب مرتبط:
عسل، بهترین شربت سینه برای کودکان
